این فناوری تعاریف و انواع مختلفی دارد که به شرح هرکدام می‌پردازیم :

1-       تمام ابعاد و فرآیند بازار را که بتوان با اینترنت و تکنولوژی Web انجام داد تجارت الکترونیکی می‌گویند.

2-       به‌طورکلی واژه‌ی تجارت الکترونیک اشاره به معاملات الکترونیکی می‌نماید که از طریق شبکه‌های ارتباطی انجام می‌پذیرد. ابتدا خریدار یا مصرف‌کننده به جستجوی یک مغازه‌ی مجازی از طریق اینترنت می‌پردازد و کالای را از طریق web یا پست الکترونیکی سفارش می‌دهد .نهایتاً کالا را تحویل می‌گیرد .

3-       تجارت الکترونیکی یعنی انجام مبادلات تجارتی در قالب الکترونیکی؛

4-       کاربرد تکنولوژی اطلاعات در تجارت؛

5-       تجارت الکترونیکی مبادله‌ی الکترونیکی، داده‌هاست. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که مبادله الکترونیکی داده عبارت از تولید، ‌پردازش، ‌کاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد به شیوه‌های الکترونیکی خودکار بین سیستم‌های کامپیوتری و بر اساس زبان مشترک و استانداردهای مشخص و با کمترین دخالت عامل انسانی. ‌البته تجارت الکترونیکی حیطه‌ای به‌مراتب گسترده‌تر از مبادله الکترونیکی داده دارد و آن‌یک تحول و انقلاب در عرصه ارتباطات است. ‌تجارت الکترونیکی در ساده‌ترین تعریف عبارت از یافتن منابع انجام ارزیابی، ‌مذاکره کردن، ‌سفارش، ‌تحویل، ‌پرداخت و ارائه خدمات پشتیبانی است که به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود .

لذا تجارت الکترونیک روشی است بر اساس آن اطلاعات، ‌محصولات و خدمات از طریق شبکه‌های ارتباطات کامپیوتری خریدوفروش می‌شود .

6-       تجارت الکترونیک، ‌انجام کلیه فعالیت‌های تجاری با استفاده از شبکه‌های ارتباطی کامپیوتری، ‌به ویژه انترنت است .

تجارت الکترونیک به نوعی تجارت بدون کاغذ است بوسیله تجارت الکترونیک تبادل اطلاعات خریدوفروش و اطلاعات لازم برای حمل و نقل کالاها با زحمت کمتر و تبادلات بانک با شتاب بیشتر انجام خواهد شد. ‌شرکت ها برای ارتباط با یکدیگر محدودیت های فعلی را نخواهند داشت و ارتباط آن ها با یکدیگر ساده تر و سریع تر صورت می‌گیرد. ‌ارتباط فروشندگان با مشتریان می‌تواند به‌صورت یک به یک یا هر مشتری باشد البته با هزینه نه چندان زیاد .

تفاوت مبادله الکترونیکی داده ها با تجارت الکترونیک :

در موارد زیادی دیده شده که مبادله الکترونیکی داده ها را مترادف با تجارت الکترونیک دانسته و هرکدام را در جای دیگری بکار می برند. ‌این دو تکنولوژی اصلاً مشابه هم نبوده و کاملاً مجزا می باشد. ‌البته می‌توان اینطور گفت که تجارت الکترونیک مکمل مبادله الکترونیکی داده‌هاست .

مبادله الکترونیکی داده به‌صورت مکانیزه تعریف می‌شود که به موجب آن انتقال و تبادل داده در راستای تحقق فعالیت‌های تجاری با ساختار و شکل تعریف شده و بکارگیری پیام های استاندارد شده بین المللی، ‌توسط ابزار الکترونیکی از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر انجام می‌شود در حالیکه تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است که در آن از مبادله الکترونیکی داده ها به عنوآن‌یک ابزار به همراه پست الکترونیک، ‌تابلوی اعلانات الکترونیک، ‌انتقال الکترونیک وب و سایر فناوری های مبتنی بر شبکه استفاده می‌شود .

بعبارت دیگر مبادله الکترونیکی داده ها بعنوان ستون فقرات تجارت الکترونیک عمل می‌نماید .

چنانچه از تعریف فوق بر می آید تجارت الکترونیک حیطه‌ای بسیار وسیع تر از مبادله الکترونیکی داده دارد .

پیش گفتار

عرصه های نوین معمولاً از قانونمندی لازم برخوردار نیستند. ‌البته نه به این معنی که راه همه نوع اخلال و بزه هموار است. ‌زندگی اجتماعی ایجاب می کند که نظم و امنیت در آن عرصه نیز حاکم و اخلاق و مصلحت عمومی تأمین گردد .

حقوق تجارت الکترونیکی یکی از این عرصه هاست : عرصه ای پر بحث و آکنده از نوآوری ها و شگفتی ها. ‌در این عرصه است که امواج انقلاب اینترنتی و انفجار تجارت الکترونیکی با نظام حقوقی موجود برخورد می کنند و در مفاهیم حقوق سنتی اثر می گذارند. ‌از این رو، ‌نظم و حقوق نوینی موضوع بحث و قانونگذاری است .

ظهور اینترنت و تجاری شدن آن در دهه اخیر شیوه‌های سنتی تجارت را متحول کرده است. ‌به رغم ضعف حاکمیت قانون در عرصه اینترنت و بروز جنبه هایی زیان بار و غیر اخلاقی، ‌استفاده از اینترنت اجتناب ناپذیر و مفهوم آزادی تجارت نیز، ‌حقی خدشه ناپذیر شده است : یعنی آزادی رفتن به جای مورد نظر، ‌خرید و انجام کار مورد نظر، ‌بی صرف هزینه، ‌برای تأمین این مقصود، ‌ضروری است مقرراتی جامع، ‌وضع گردد و در این عرصه، ‌هر کسی مسئول و ضامن اعمال خود باشد. ‌در غیر این صورت، ‌خسارت ها ،ناگزیر می گردد و مردم آسی های شدید می بینند .

تجارت الکترونیکی، ‌انقلابی در عادات و رویه های تجاری گذشته ایجاد کرده و سرعت و صرفه جویی را به بهترین وجه، ‌جامه عمل پوشانده است. ‌مرزها، ‌فاصله های جغرافیایی و صرف وقت منتفی شده و مبادلات تجاری بین اشخاص و دولت ها بر پایه اطلاعات الکترونیکی صورت می‌گیرد. ‌جهانی شدن، ‌رفع موانع تجارت و به کارگیری کارت های هوشمند از آقار این تحولاتند .

در سده نوزدهم گسترش راه آهن موجب کاهش شدید هزینه های حمل و نقل کالا شد و تحولی در تجارت ایجاد کرد. ‌راه آهن همچنین موجب گسترش روزنامه ها و مسافرت های بی شمار در تعطیلات آخر هفته گردید. ‌بی گمان این عامل ها در بهداشت عمومی و سرعت مصرف کالاهای فاسد شدنی از قبیل میوه و ماهی تأثیر عمیقی داشته است .

ظهور تجارت الکترونیک در پایان سده بیستم این روند را تکرار کرد و هزینه های انتقال اطلاعات را شدیداً کاهش داد و نیز تحولی اساسی و اقتصادی یعنی جهانی شدن اقتصاد بر پایه تجارت آزاد را موجب شد. ‌بدیهی است در هر تحول انقلابی، ‌توفیق و عدم توفیق در برخی جنبه ها مصداق دارد. ‌تجارت الکترونیکی به دلیل سرعت، ‌کارآیی، ‌کاهش هزینه ها و بهره برداری از فرصت های زودگذر، ‌عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است به گونه ای که عدم اتخاذ این شیوه در یک کشور، ‌نتیجه ای جز انزوای آن کشور در عرصه اقتصاد جهانی در بر نخواهد داشت .

مشتری کاملاً مختار است. ‌می خواهد تقاضایش در اسرع وقت اجابت شود. ‌با توجه به زمان رؤیت صفحه وب که معمولاً کمتر از یک دقیقه است، ‌مشتریان از امکاناتی که فنآوری فراهم کرده استقبال کرده اند. ‌مردم به شبکه متصل می شوند و خرید خود را انجام می دهند و به فعالیت‌های دیگر نیز می پردازند .

تجارت الکترونیکی فراتر از خرید کالا به‌صورت "آن لاین " است. ‌حجم تجارت الکترونیکی دم به دم افزایش چشمگیر و شگفتی می یابد. ‌تنها در اروپا، ‌میزان مبادلات الکترونیکی شرکت ها و مصرف کنندگان اروپایی در سال 2004 حدود 1600 میلیارد دالر برآورد شده است. ‌برآوردها نشان می‌دهد حجم تجارت الکترونیکی ظرف دو یا سه سال آینده بالغ بر 25% حجم کل تجارت خواهد شد .

پژوهش های جدید نشان می‌دهد که در امر رتبه بندی کشورها برای پذیرش و کاربست تجارت الکترونیکی، ‌عواملی نظیر قابلیت اتصال به شبکه، ‌اوضاع و احوال کسب و کار، ‌وجود قوانین و مقررات مناسب، ‌معد بودن خدمات حمایتی تجارت الکترونیکی و زیرساخت های حقوقی، ‌اجتماعی و فرهنگی، ‌نقش اساسی و قاطع دارند .

به هر روی، ‌تجارت الکترونیکی از رشد روز افزون برخوردار است و موقعیت رقابتی کشورها را از حیث صرفه جویی و استفاده از فرصت های آنی و طلایی تقویت خواهد کرد .

دولت جمهوری اسلامی ایران با توجه به امتیازات تجارت الکترونیکی، ‌سیاست تجارت الکترونیکی را در تاریخ 9/5/81 تصویب کرده و وظایفی را در این زمینه به عهده وزارت خانه های "بازرگانی "و "علوم، ‌تحقیقات و فنآوری" و" پست و تلگراف و تلفن " قرار داده است .

اما قطع نظر از وضعیت تجارت الکترونیکی در ایران، ‌آشنایی با مبانی حقوق تجارت الکترونیکی ضروری به نظر می رسد. ‌طرح و بحث حقوق تجارت الکترونیکی سهل و ممتنع است : به نظر برخی، ‌تجارت الکترونیکی، ‌تجارت به کمک ارتباطات راه دور و ابزارهای مبتنی بر ارتباطات راه دور است. ‌به نظر برخی دیگر، ‌تجارت الکترونیکی شامل کار و کسب و فعالیت هدفمند الکترونیکی است .

در نبود قانون مصوب در کشور ما، ‌مسلماً این بحث ها با مصوبات آتی، ‌ناهماهنگ خواهند بود. ‌تردیدی نیست در هر رشته حقوقی، ‌قوانین و مقررات داخلی منبع و پایه اصلی آن رشته اند. ‌اما با توجه به واقعیات و ضرورت، ‌نگارندگان درنگ را جایز ندانسته و با در نظر داشتن اصول کلی و منابع معتبر و نیز عملکرد تجارت الکترونیکی مباحثی به شکل حاضر ارائه کرده اند. ‌بدیهی است این کتاب با توجه به عنوانش، ‌از نظر شکل، ‌محتوا و ترتیب منطقی بخش ها، ‌کاستی هایی دارد. ‌نگارندگان به منظور کارآمد و روزآمد کردن آن، ‌از هر جهت نیازمند راهنمایی استادان گرامی هستند .

شایان ذکر است این مجموعه در اثر پشتیبانی های مستمر دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری پدید آمده است. ‌نگارندگان به نوبه خود بر ذمه دارند سپاس خود را از دفتر مذکور به خاطر پشتیبانی ها و تشویق پژوهش های نوین ابراز کنند .

آینده تجارت الکترونیکی

پیش بینی های گوناگونی در مورد آینده تجارت الکترونیکی وجود دارد. ‌حتی بدبین ترین اشخاص هم نمی‌توانند به صراحت آینده بدی برای آن پیش بینی کنند. ‌با اینکه در حال حاضر برخی از شرکتهایی که به تجارت الکترونیکی می پردازند زیان می دهند، ‌اما ارزش سهام آنها در بازارهای بورس جهانی در حال افزایش است. ‌افایش ارزش سهام یک بنگاه اقتصادی معمولاً نشانه بهبود بازار، ‌و سوددهی کسب و کار است .

امری که در بسیاری از کسب و کارهای تجارت الکترونیک پیش بینی می‌شود .

شرکت داده های بین المللی پیش بینی کرده است میزان معاملات الکترونیکی در سال 2005 به 15 میلیارد دالر برسد در صورتی که این مقدار در سال 2002 در حدود 54 میلیارد دالر بوده است .

با توجه به این که گسترش تجارت الکترونیکی تنها تحت تأثیر گسترش فناوری نیست و به توسعه حقوقی کاملاً وابسته است، ‌بسیاری از این پیش بینی ها از اعتبار چندانی برخوردار نیستند. ‌چنانکه در کشور ما نیز به رغم ایجاد برخی زیر ساختهای تکنولوژیک، ‌تجارت الکترونیکی به دلیل حل نشدن قضایایی همچون پرداخت الکترونیکی و اسناد الکترونیکی هنوز کاملاً تحقق نیافته است. ‌یکی از بزرگترین مشکلات موجود در گسترش تجارت الکترونیکی و کاربردهای آن این است که رشد فناوری اطلاعات به‌مراتب سریعتر از تدوین مسائل حقوقی مربوط است .

پیش بینی دیگری که برای تجارت الکترونیکی می‌شود عبارت از گسترش صنعت مخابرات و به ویژه تلفن های همراه است. ‌بسیاری از صاحب نظران معتقدند توسعه تلفن های همراه ظر فیت گشایش دریچه های جدید برای تجارت الکترونیکی را دارد .

در افق پیش رو، ‌نسل سومی از تلفن های همراه قرار دارند. ‌این نوع تلفن، ‌دسترسی با سرعت بالا را با خدمات پروتکل اینترنت ( Internet protocol ) تلفیق می کند. ‌تلفن همراه نسل سوم یک رشته فن آوری های شبکه ای همراه با قابلیت انتقال تا 2 مگا بایت در ثانیه بین گوشی و دستگاه دریافت کننده را تأمین می کند. ‌معهذا، ‌آینده این رهیافت و فناوری کاملاً مشخص نیست. ‌اما تردیدی نیست که موبایل های نسل دوم، ‌موفقیتی در این زمینه داشته اند .

.